Gölge oyunu, geçmişte Ramazan aylarının vazgeçilmezleri arasında yer alan bir etkinlik olsa da bugünlerde unutulmaya yüz tutmuş bir etkinliktir. İstanbul Hacivat Karagöz ekibi olarak kültürel zenginliklerimizden biri olan Gölge Oyunu konusunda çalışmalar yapıyoruz. Üstelik tanıtım ve bilgilendirme konusunda da üzerimize düşenin fazlasını yapmaya çaba sarf ediyoruz. Şimdi hazırsanız Hacivat ve Karagöz ile bilinen bu oyuna daha yakından bir göz atalım!
Gölge oyunu, hayvan derisi kullanılarak farklı formlarda hazırlanmış tasvirlerin bir ışık kaynağı önünde oynatılmasına denir. Beyaz bir perde önünde oynatılan tasvirlerr ‘Hayali’ adı verilen kimseler tarafından canlandırılır. Oyun esnasında tasvirlerin hareketlendirilmesi kadar konuşmaları ve çıkan farklı seslerin kaynağı da Hayali olur.
Türk Kültüründe Gölge Oyunu
Gölge oyununun kökenlerine bakıldığında Endonezya, Çin ve Hindistan kültürleri ile karşı karşıya kalınır. 10. yüzyıldan bugüne taşınan bu zengin kültürel mirasın Anadolu’ya gelişi 16. yüzyıla rastlar. Hindistan ve Endonezya bölgesinden göç eden Çingene oynatıcıların Anadolu’ya taşıdıkları oyunun zamanla Hacivat ve Karagöz oyununa evrildiği bilinmektedir.
Türkiye’de gölge oyunundan söz edildiğinde hemen herkesin aklına Hacivat ve Karagöz oyunu gelir. Bu nedenle de iki kavram eş anlamlı bir şekilde kullanılmaktadır. Ancak son 10 yılda kültürel yozlaşmanın da etkisi ile unutulmaya başlanmış olan Hacivat ve Karagöz oyununu İstanbul Hacivat ve Karagöz ekibi olarak canlı tutuyoruz. Bu kapsamda İstanbul çapındaki etkinliklerle genç yaşlı herkesi eğlendirmeyi amaçlıyoruz.
Gölge Oyunuyla Alakalı Bilinmesi Gerekenler
Karakterlerin ses ve konuşmalar eşliğinde hareketler gerçekleştirdiği bu oyunda temel kahramanlar Hacivat ve Karagöz’dür. Bu ikilinin kim olduğunu öğrenmek için ‘Hacivat Karagöz Kimdir?’ adlı yazımızı okuyabilirsiniz. Hacivat ve Karagöz’ün yanı sıra belli başlı karakterlerden söz etmek gerekir. Bu karakterler aşağıdaki gibidir.
- Zenne, Kanlı Nigar, Salkım İnci ve Karagöz’ün Karısı – Kadınlar
- Çelebi ve Tiryaki – İstanbullular
- Laz, Bolulu, Kayserili, Kürt – Anadolulular
- Rum, Ermeni, Yahudi – Müslüman olmayanlar
- Arnavut, Arap, Acem – Anadolu’dan olmayanlar
- Kekeme ve Kambur – Kusuru olanlar
- Tuzsuz Deli Bekir, Sarhoş, Matiz – Kabadayılar
- Canan, Cazular, Cinler – Olağanüstü varlıklar
- Köçek, Çengi, Cambaz – Eğlendirici kimseler
Tüm bu karakterler hikâyeye ve sahnelenecek olan oyuna göre çeşitlendirilebilir. Burada amaç Hacivat ve Karagöz ekseninde geçen konuşmanın daha akıcı ve eğlendirici olmasıdır. Nitekim sürekli aynı konu ve konuşmaların geçmesi izleyicilerin bir süre sonra sıkılmasına neden olabilecektir.
Gölge Oyununda Hikâye
Türk kültürünün en önemli unsurlarından olan Hacivat ve Karagöz’ün adı geçtiğinde komiklik ön plana çıkar. Bu nedenle de hikâye ikili arasındaki trajikomik hikayelerin ele alınmasıdır aslında. Kör cahil bir adamla gün görmüş bir adam arasındaki konuşmalar bazen iğneleyici bazen de hayatın gerçeklerini gözler önüne sermek adına ele alınmaktadır.
Gölge oyununun hikayesi farklı şekillerde ele alınsa da akış daima aynıdır. Bu bağlamda asırlardır süre gelen bir yaklaşımdan söz etmek mümkün olacaktır. İlk aşama Mukaddime olarak bilinmektedir. Giriş olarak da isimlendirilebilecek olan bu aşamada Hacivat’ın perdede görünmesi ve Karagöz’ü perdeye davet etmesi ile sürer. Karagöz perdeye geldiğinde ilk aşama biter ve Muhavere başlar.
Muhavere aşamasında söyleşi ve atışma vardır. Karagöz ile Hacivat arasında gerçekleşen atışmalarla izleyicinin eğlenmesi sağlanır. Burada biraz iğneleme biraz da latifelerin kullanılması ile izleyici bir sonraki aşamaya ısındırılır. Fasıl bölümünde bir tiyatro sahnesindeki gibi oyun sergilenir. Gölge oyununun asıl aşaması Fasıl’dır. Zira burada asıl konuya girilir. Fasıl bittiğinde ise Hacivat ve Karagöz sahneye gelerek izleyicileri selamlar. Bu noktada Gölge Oyunu sona erer.