Karagöz Oyununun Tekniği ve Tasvir Yapımı
Karagöz Oyununun Tekniği Dünyada gölge oyunları belli başlı dört biçimde oynatılır.
- Uzak doğu Çin ve Cava gölge oyununda olduğu gibi, aşağıdan dikey çubuklarla oynatılır. Bunların destek çubuğu çoğu kez bambudandır.
- Türk Karagöz‟ünde olduğu gibi yatay ve perdeyle dik açı yapan çubuklarla oynatılır.
- Chat Noir ve İngiltere‟de Galanty gösterilerinde olduğu gibi, görüntülere takılı ipler veya tellerle aşağıdan oynatılır.
- Birde Hint gölge oyunun da olduğu gibi, hem dikey çubuklarla hemde iplerle oynatılanları vardır.
Karagöz oyununda yatay çubuklar kullanılırdı, tek yönlü hareket ederler geriye dönmeleri için geri geri giderler. Karagöz oyunu tek sanatçının işidir. Hayâlî‟nin yanında yardak adı verilen bir de yardımcı olur. Yardak tef çalar, rol sırası gelen tasvirleri hayâlîye verir, gerekirse şarkı söyler.Eskiden Karagöz perdesinin boyutları 2m x 2,5 m iken daha sonra 1.10x 0.80 olmuştur.
Perdenin alt tarafında peş tahtası denilen bir tezgâh bulunur. Perdeyi aydınlatan ışık kaynağı ve oyunda kullanılacak tasvir, nâreke, tef vs. bu tezgâhın üzerinde bulunur. Ayrıca, zaman zaman perdede aynı anda ikiden daha fazla tasvir kullanıldığı zamanlarda hareketsiz duran tasvirlerin sopalarının takıldığı Y şeklinde çatal sopalar takılır.
Karagöz Oyununda Tasvir Yapımı
Tasvir yapımında işlem sırasında şöyle olabilir.
- Temizlik
- Kalıp çizimi
- Kesme
- Hatların işlenmesi
- Boyama
- Parçaların birleştirilmesi.
Karagöz tasvirleri kalın deriden özellikle deve derisinden yapılır. Bir deriden ortalama 30 – 40 tasvir kesilebilir(And, 1985, s. 328). Son zamanlar da deve derisi bulmak zor olduğu için dana ve düve derisi kullanılmaktadır. En çok kullanılan ve en çok bulunabilen dana derisidir.
Karagöz derisi tabaklamanın klasik deri üretiminden pek farkı yoktur ancak bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir. Islatması pervane ya da dolapta yapılır, ıslatma suyuna sodyum hipoklorit konulması tavsiye edilir. Islatma tamamlandıktan sonra ön kavaleta ile deri üzerinde kalan et parçalarının temizliğinin yapılması gerekir.
Deri iyice temizlendikten sonra uygun bir gergefe veya tahtaya gerdirilerek kenarlarından çakılmalı ve kendi halinde gölgede yavaş yavaş kurumaya bırakılmalıdır. Yapılacak tasvir büyüklüğünde deri parçaları kesilir, sert bir zeminde düz bir hal alması için bekletilir. Deri saydamlaştırmalı ve sıcağa dayanıklı olmalıdır.
Tasvirlerin resminin üzerine konarak kalıpları alınır, resimler çizildikten sonra etrafı kesici bir aletle kesilir. Arkadan verilen ışık güzel geçiş sağlasın diye nevregan adı verilen ucu sivri bir alet ile delinir.Ihlamur ağacından yapılan kütükte kesme ve delme işlemi bittikten sonra temizlenme işlemi yapılır. Karagöz tasvirlerinin boyanmasında eskiden kök boyalar kullanılırdı ancak kök boya kullanmak zahmetli bir iş olduğundan günümüzde tasvir yapımcılarının büyük bir bölümü Ecoline boyalar kullanmaktadırlar.
Açık renkten koyuya doğru boyanan figürlerin açılan deliklerinden siyah mürekkeple kontürleri geçilir. Tasvirin parçaları uygun yerlerinden mumlu iplik veya misina ile birbirine bağlanır, artık tasvir oynatıma hazır hale gelmiştir.
